English
SON MƏQALƏLƏR
Alimlərin azmış insanlar barədə mülahizələrini inkar etmək üçün Hələbi müxtəlif üsullar tətbiq edir. Bu üsullardan biri, Hələbinin guya alimlərin azmış şəxsiyyətlərdən bütün bu çəkindirmələrinin yalan xəbərlərə və uydurulmuş şaiələrə əsaslandığı və bütün bunların sadəcə dedi-qodu olduğu barədə iddialarıdır.
Hələ hədis elminin meydana gəldiyi ilk dönəmlərdən Sünnə ardıcılları qəti qərar veriblər ki, əgər alim öz cərhinin səbəbini izah edərək hər hansı bir şəxsdən çəkindirib və onu cərh edibsə, bu şəxsiyyət barədə digər alimlərin ümumi təriflləri (tədilləri) qarşısında onun cərhinə üstünlük verilir.
İmam İbn Kəsir (Allah ona rəhm etsin) demişdir: “Haqq budur ki, təfsilatlı cərhə həmişə üstünlük verilir”. (“İxtisət ‘Ulum əl-Hədis”).
İmam İbn Kəsir (Allah ona rəhm etsin) demişdir: “Haqq budur ki, təfsilatlı cərhə həmişə üstünlük verilir”. (“İxtisət ‘Ulum əl-Hədis”).
Hələbinin bu qaydası, ona məxsus “ilzəm (məcburiyyət) yoxdur” qaydasının məntiqi davamıdır. Onu və onun tərəfdarlarını, müxtəlif xəvaricləri, qutbiçilərı və digər bidətçiləri tövsiyyə edib müdafiəsinə qalxanları nəyəsə ilzəm (məcbur) etməyin mümkün olmadığını elan etdikdən sonra, Hələbi bu qaydanı uydurdu ki, sələfilər müxtəlif azmış şəxsiyyətləri israrla müdafiə etdiyinə görə onu qınamasınlar. Hələbi deyir: “Bizim (Əhli Sünnənin) – bidətçilər və bidətlərə düşmüş sünnilər sırasından – bizdən olmayanlarla bağlı məqbul ixtilafımızı öz aramızda (Əhli Sünnə arasında) ixtilafa çevirmək olmaz.
Digər sözlə desək: şəxsiyyətlərin halı ilə bağlı məsələlərdə elm əhlinin icma etməsi və ya qarşı tərəfin öz xətasını etiraf etməsi halları istisna olmaqla, kimisə hər hansı bir rəyi qəbul etməyə məcbur etmək olmaz.
“Sərhədlərin silinməsi” ideologiyasının əksər tərəfdarları, alimlərin müxtəlif azmış şəxslər barədə çəkindirmələrini rədd etmək üçün “dəqiqləşdirməyin vaciblyi” (təsəbbut) prinsipi barədə danışmağı sevirlər. Onlardan hər biri bu prinsipi elə bidətçi nöqteyi-nəzərdən təqdim edir ki, heç kim onları müxtəlif azmış şəxsləri müdafiə və tövsiyyə etməkdən əl çəkməyə məcbur edə bilməsin.
Bu qayda, həqiqətən doğru bir İslam qaydasıdır, lakin bu qayda qeyd-şərtsiz olaraq yalnız Uca Allahın və Muhamməd Peyğəmbərin (salləllahu aleyhi və səlləm) sözlərinə münasibətdə istifadə olunur. Allahın və Onun Peyğəmbərinin (salləllahu aleyhi və səlləm) sözlərinə münasibətdə bu qaydanın doğruluğu onunla izah olunur ki, Allahın sözləri heç bir halda bir-birinə zidd ola bilməz. Odur ki, Uca Allahın aydın olmayan və ya ümumi sözlərini təfsilatlı sözlərə əsasən açıqlamaq lazımdır.
Əbul-Həsən Məribi açıq şəkildə bəyan etdi ki, müxtəlif bidətçi firqələri Əhli-Sünnənin sıralarına daxil etmək üçün Əhli-Sünnə və bidətçilərin arasında mövcud olan sərhədləri silmək və genişləndirmək istəyir. O demişdir: “Biz, özündə həm Əhli-Sünnəni, həm də bütün ümməti birləşdirən böyük və geniş mənhəc istəyirik”.
Şeyx Rabi onun sözlərini şərh edərək demişdir: “Bu sözlərlə o, məşhur (ixvan) qaydasını nəzərdə tutur: “Ümumi məqsədlərimiz əsasında əməkdaşlıq edək və ixtilaf etdiyimiz məsələlərdə bir-birimizi bağışlayaq”. (Məcmu Kutub və Rəsail və Fətəva əş-Şeyx Rabi, 13/ 80).
Şeyx Rabi onun sözlərini şərh edərək demişdir: “Bu sözlərlə o, məşhur (ixvan) qaydasını nəzərdə tutur: “Ümumi məqsədlərimiz əsasında əməkdaşlıq edək və ixtilaf etdiyimiz məsələlərdə bir-birimizi bağışlayaq”. (Məcmu Kutub və Rəsail və Fətəva əş-Şeyx Rabi, 13/ 80).
Şeyx Fovzana (Allah onu qorusun) belə bir sual verirlər: “Müxalif mənhəclərdən və müxalif mənhəclərin dəvətçilərindən çəkindirmək müsəlmanları parçalamaqdan, onların səflərini bölməkdən sayılırmı?”
Şeyx Fovzan (Allah onu qorusun) cavab verərək buyurur: “Sələf mənhəcinə müxalif olan mənhəclərin hamısından çəkindirmək, müsəlmanların sözlərini cəm eləmək sayılır və onların səflərini parçalamaq hesab olunmur. Çünki, müsəlmanların səflərini parçalayan şey sələf mənhəcinə müxalif olan mənhəclərdir”. (“Yeni Mənhəclərə Dair Faydalı Cavablar, sual 57, səh. 148).
Şeyx Fovzan (Allah onu qorusun) cavab verərək buyurur: “Sələf mənhəcinə müxalif olan mənhəclərin hamısından çəkindirmək, müsəlmanların sözlərini cəm eləmək sayılır və onların səflərini parçalamaq hesab olunmur. Çünki, müsəlmanların səflərini parçalayan şey sələf mənhəcinə müxalif olan mənhəclərdir”. (“Yeni Mənhəclərə Dair Faydalı Cavablar, sual 57, səh. 148).
Sual: Şeyx, insan ixtilaf etdikdə onun başına gələcək (ona tətbiq ediləcək) hökmlər barədə cahildirsə, üzürlü sayılırmı? Məsələn, namazı tərk etməyin küfr olduğunu bilmir?
Murciələr – iman mövzusunda Əhli-Sünnədən ayrılmış bir firqədir.
Murciələr haqda olan hədisdə Ənəs ibn Məlik (Allah ondan razı olsun) rəvayət edir ki, Peyğəmbər (Allahın ona salavat və salamı olsun) buyurdu: “Ümmətimdən iki firqə mənim bulağıma yaxın buraxılmayacaq və Cənnətə daxil olmayacaqlar. Onlar – Qadərilər və Murciələrdir!” (ət-Tabərani “əl-Əusat” 4204, “Təhzib əl-Əsər” 1969; İbn Əbu Asim “Sünnə” 949. əl-Albani “Silsilətu Əhədisis-Sahihə”də (2748) həsən olduğunu bildirmişdir).
Murciələr haqda olan hədisdə Ənəs ibn Məlik (Allah ondan razı olsun) rəvayət edir ki, Peyğəmbər (Allahın ona salavat və salamı olsun) buyurdu: “Ümmətimdən iki firqə mənim bulağıma yaxın buraxılmayacaq və Cənnətə daxil olmayacaqlar. Onlar – Qadərilər və Murciələrdir!” (ət-Tabərani “əl-Əusat” 4204, “Təhzib əl-Əsər” 1969; İbn Əbu Asim “Sünnə” 949. əl-Albani “Silsilətu Əhədisis-Sahihə”də (2748) həsən olduğunu bildirmişdir).
Şeyx Süleyman ər-Ruheyli (Allah onu qorusun) buyurur: "İmam Malikin (Allah ona rəhm etsin) dediyi kimi “Batilə yaxın durmaq həlakdır”. Buna görə də, əgər bir şəxs bidətlə tanınarsa, hava əhlindən olması ilə tanınar. Həmçinin, öz fənnində əlinə bayraq verilmiş imam olmazsa, kitablarında xeyir olsa belə bu şəxsdən elm almaq məsləhət bilinməz və kitablarının oxunması məsləhət bilinməz! Əgər elm əhli bir şəxsdən çəkindiriblərsə, elm tələbəsi öz tələbələrinə onun kitablarını məsləhət görə bilməz! Onun kitablarında olan xeyir başqa kitablarda da mövcuddur.
Şeyx İbn Bəzə (Allah ona rəhm etsin) belə dir sual verilir:
Sual: "Əşarilər Əhli-Sünnədən sayılırlarmı? Xahiş edirik ki, bu məsələyə bir açıqlama gətirəsiniz!"
Sual: "Əşarilər Əhli-Sünnədən sayılırlarmı? Xahiş edirik ki, bu məsələyə bir açıqlama gətirəsiniz!"
Şeyx ibn əl-Useymin (Allah ona rəhm etsin)
Sual: “Hörmətli Şeyx, sizə məlumdur ki, bu gün Kitab Əhli olan dövlətlərdə müxtəlif dinlərə məxsus olan bir çöx millətlər bir-birinə qarışmışlar və bu səbəbdən də onların kəsdiyi heyvanlar barəsində olan şübhələr bu ölkələrdə daha çoxdur. Şəriətin onların kəsdiyi heyvanların əti barəsində hökmü nədir? Bu məsələdə təfsilata varmağa və dəqiqləşdirməyə ehtiyac varmı? Sizdən xahiş edirik ki, bu suala bir aydınlıq gətirəsiniz, çünki bu məsələ bizi çox çaşqınlığa salıb”.
Sual: “Hörmətli Şeyx, sizə məlumdur ki, bu gün Kitab Əhli olan dövlətlərdə müxtəlif dinlərə məxsus olan bir çöx millətlər bir-birinə qarışmışlar və bu səbəbdən də onların kəsdiyi heyvanlar barəsində olan şübhələr bu ölkələrdə daha çoxdur. Şəriətin onların kəsdiyi heyvanların əti barəsində hökmü nədir? Bu məsələdə təfsilata varmağa və dəqiqləşdirməyə ehtiyac varmı? Sizdən xahiş edirik ki, bu suala bir aydınlıq gətirəsiniz, çünki bu məsələ bizi çox çaşqınlığa salıb”.
Bəzi insanlar təqva əlaməti olaraq şübhəli şeylərdən qaçmaq məqsədilə böyük günah sahiblərinin kəsdikləri heyvanların ətlərini yeməyi qadağan edirlər. Bu da dində ifrata varmaqdır ki, Peyğəmbər (salləllahu aleyhi və səlləm) bizi bundan çəkindirmişdir.
عَنْ أَنَسٍ ، عَنِ النَّبِىِّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَالَ: «يَسِّرُوا وَلاَ تُعَسِّرُوا، وَبَشِّرُوا وَلاَ تُنَفِّرُوا».
عَنْ أَنَسٍ ، عَنِ النَّبِىِّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَالَ: «يَسِّرُوا وَلاَ تُعَسِّرُوا، وَبَشِّرُوا وَلاَ تُنَفِّرُوا».
“Geniş mənhəcə” çağırış (dəvət) və “Biz (şəxsləri) düzəltməli, lakin onları cərh etməməliyik” qaydası
Hələbi deyir: “And içilməsi caiz olan yeganə Allaha and olsun ki, Sələfi dəvətinin gənclərini, onun şeyxlərini və dəvətçilərini səbirli olan, islah və nəsihət edən bir kimsənin mövqeyi ətrafında birliyə çağırmaq, cərh edən, çəkindirən və zəlalətdə ittiham edənin ətrafında birliyə çağırmaqdan min dəfə yaxşıdır”. (Hələbinin “Fə Əyyu əl-Fəriqayni Əhəqqu bil-Əmni İn Kuntum Tə’ləmun Bələu ət-Təcrih Əm Livau ət-Təshih” adlı məqaləsindən).
Hələbi deyir: “And içilməsi caiz olan yeganə Allaha and olsun ki, Sələfi dəvətinin gənclərini, onun şeyxlərini və dəvətçilərini səbirli olan, islah və nəsihət edən bir kimsənin mövqeyi ətrafında birliyə çağırmaq, cərh edən, çəkindirən və zəlalətdə ittiham edənin ətrafında birliyə çağırmaqdan min dəfə yaxşıdır”. (Hələbinin “Fə Əyyu əl-Fəriqayni Əhəqqu bil-Əmni İn Kuntum Tə’ləmun Bələu ət-Təcrih Əm Livau ət-Təshih” adlı məqaləsindən).
İslam beş əsas üzərində qurulmuşdur. Şəhadət gətirərək Uca Allaha və Onun Rəsuluna (salləllahu aleyhi və səlləm) iman gətirən şəxs İslama girmiş olur, amma bundan sonra ondan namaz, zəkat, oruc, həcc kimi vacib əməllər tələb olunur. Əksər İslam alimlərinə görə, vacibliyinə inanaraq namaz qılmayan kafir yox, böyük günah sahibi olan müsəlmandır. Bu alimlərə görə namaz qılmayan, amma Uca Allaha və Onun Peyğəmbərinə (salləllahu aleyhi və səlləm) iman gətirərək özünü müsəlman adlandıran adama "kafir" deməyin qadağan olmasının dəlillərindən bəziləri bunlardır:
"Cərh" sözü "yaralamaq" sözündəndir. Yəni, həmin kəsə cərhə səbəb olan hər hansı bir şeyə görə tənə etmək, yaralamaq. Ola bilsin cərh insanın yaddaşına aid olsun - əgər hədis raviləri barəsində danışılırsa, ola bilsin dininə bağlı olsun. Birinci halda o kəsdən hədis götürülməsə də belə, lakin ona bidətçi deyilmir. Həmin kəs Əhli-Sünnədən də ola bilər və bu cür ravilər çox olub. Lakin ikinci halda, yəni dininə bağlı səbəbə görə cərh olunarsa, əgər həmin kəs Əhli-Sünnədəndirsə, barəsində təriflər varsa, onda cərh təfsilatlı olmalı və səbəbi bəlli olmalıdır.
Şeyx Muhamməd ibn Saleh əl-Useymin (Allah ona rəhm etsin) buyurmuşdur: "Amma bəzi səfeh insanların bu sözü ki, “Əmr sahibləri ancaq tamamilə doğru yolda olsalar, onlara tabe olmaq bizim üzərimizə vacibdir” bu xətadır. Bu, düz deyil və şəriətdən olan bir şey deyildir. Əksinə, bu xəvariclərin məzhəbindəndir, hansı ki, əmr sahiblərindən hər bir şeydə (təmamən) Allahın əmri üzərində düz olmalarını istəyirlər. Uzun zamandır ki, bu mümkün olmur. Artıq işlər dəyişmişdir.
Bundan öncəki iki məqaləmizdə (Mümeyyilər kimlərdir və ya ixvanlığın yeni siması 1-ci hissə, 2-ci hissə) sərhədlərin silinməsi fitnəsinin tərəfdarlarının – mumeyyilik fitnəsinin meydana gəlməsi və bu ideologiyanın Adnan Arur və Əbul-Həsən Məribinin başçılığı altında təkamülü barədə danışdıq.