English
SON MƏQALƏLƏR
Sələf sözünün mənası "əvvəl gələnlər" deməkdir. Belə ki, bir şəxsdən əvvəl gələn onun üçün "sələf" sayılır. Dində "sələfi saleh" (yəni, əməli saleh əcdadlarımız) dedikdə, Peyğəmbərimizin (salləllahu aleyhi və səlləm) vəsf etdiyi üç ən xeyirli nəsil nəzərdə tutulur: Peyğəmbəri (salləllahu aleyhi və səlləm) görmüş səhabələr (Allah onlardan razı olsun), onlardan sonra gələnlər (tabiinlər) və onlardan (tabiinlərdən) sonra gələnlər. (Bax: İbn Mənzur: "Lisənu-l-Arab", 6/330; İmam əs-Səffari: "Ləvamir əl-Ənvar əl-Bəhiyə", 1/20).
İslama dəvət ən fəzilətli, xeyirli və savabı çox olan, insanlara dünya və axirətdə xoşbəxtlik nəsib edən, haqq yoluna çağıran əməllərdəndir. Uca Allah buyurur: "(İnsanları) Allaha tərəf çağıran, yaxşı iş görən və: "Həqiqətən, mən müsəlmanlardanam!" – deyən kəsdən daha gözəl söz deyən kim ola bilər?" (Fussilət, 33).
İnsan müsəlman olmaq niyyətilə şəhadət gətirərək İslam çərçivəsinə girir və müsəlman olur. İlk olaraq müsəlman olmaq üçün şəhadət kəlməsi kifayətdir. Məsələn; əgər insan şəhadət gətirsə, əməl etməyə vaxtı olmasa (şəhadət gətirib sonra dərhal döyüşə atılan səhabə kimi) və yaxud cahilliyi üzündən əməlin ona vacib olduğunu bilməsə (Huzeyfə ibn Yəmənin Qiyamətə yaxın qoca kişi ilə qoca qadının "Lə iləhə illəllah" demələri hədisi) və belə halda ölsə, bu "lə iləhə illəllah" ona fayda verəcək. Kitablarda keçən sələflərin “İslam kəlmədir” sözündəki hikmət də məhz bundan ibarətdir.
1. Bidət əhlinin “Geniş mənhəcə dəvət” və “Biz (şəxsləri) düzəltməli, lakin onları cərh etməməliyik” qaydası; Daha ətraflı: “Geniş mənhəc” prinsipi
Hələbinin bidətçiləri müdafiə etmək üslublarından biri də əqidə və mənhəc arasında fərq qoymasıdır.
Mənhəc əl-Muvəzənət (منهج الموازنات) – və ya “yaxşı və pis əməllərin bərabər çəkilməsi prinsipi” – ilk əvvəldən ixvanlara məxsus olan və daha sonra Adnan Arur və digər mumeyyilərin fəal şəkildə yaydığı bir prinsipidir. Bu prinsipə əsasən, əgər sən hər hansı bir bidətçidən çəkindirirsənsə, o zaman “ədalətli” olmaq üçün onun zəlalətləri ilə bərabər yaxşı əməllərini də qeyd etməlisən.
Alimlərin azmış insanlar barədə mülahizələrini inkar etmək üçün Hələbi müxtəlif üsullar tətbiq edir. Bu üsullardan biri, Hələbinin guya alimlərin azmış şəxsiyyətlərdən bütün bu çəkindirmələrinin yalan xəbərlərə və uydurulmuş şaiələrə əsaslandığı və bütün bunların sadəcə dedi-qodu olduğu barədə iddialarıdır.
Hələ hədis elminin meydana gəldiyi ilk dönəmlərdən Sünnə ardıcılları qəti qərar veriblər ki, əgər alim öz cərhinin səbəbini izah edərək hər hansı bir şəxsdən çəkindirib və onu cərh edibsə, bu şəxsiyyət barədə digər alimlərin ümumi təriflləri (tədilləri) qarşısında onun cərhinə üstünlük verilir.
İmam İbn Kəsir (Allah ona rəhm etsin) demişdir: “Haqq budur ki, təfsilatlı cərhə həmişə üstünlük verilir”. (“İxtisət ‘Ulum əl-Hədis”).
İmam İbn Kəsir (Allah ona rəhm etsin) demişdir: “Haqq budur ki, təfsilatlı cərhə həmişə üstünlük verilir”. (“İxtisət ‘Ulum əl-Hədis”).
Hələbinin bu qaydası, ona məxsus “ilzəm (məcburiyyət) yoxdur” qaydasının məntiqi davamıdır. Onu və onun tərəfdarlarını, müxtəlif xəvaricləri, qutbiçilərı və digər bidətçiləri tövsiyyə edib müdafiəsinə qalxanları nəyəsə ilzəm (məcbur) etməyin mümkün olmadığını elan etdikdən sonra, Hələbi bu qaydanı uydurdu ki, sələfilər müxtəlif azmış şəxsiyyətləri israrla müdafiə etdiyinə görə onu qınamasınlar. Hələbi deyir: “Bizim (Əhli Sünnənin) – bidətçilər və bidətlərə düşmüş sünnilər sırasından – bizdən olmayanlarla bağlı məqbul ixtilafımızı öz aramızda (Əhli Sünnə arasında) ixtilafa çevirmək olmaz.
Digər sözlə desək: şəxsiyyətlərin halı ilə bağlı məsələlərdə elm əhlinin icma etməsi və ya qarşı tərəfin öz xətasını etiraf etməsi halları istisna olmaqla, kimisə hər hansı bir rəyi qəbul etməyə məcbur etmək olmaz.
“Sərhədlərin silinməsi” ideologiyasının əksər tərəfdarları, alimlərin müxtəlif azmış şəxslər barədə çəkindirmələrini rədd etmək üçün “dəqiqləşdirməyin vaciblyi” (təsəbbut) prinsipi barədə danışmağı sevirlər. Onlardan hər biri bu prinsipi elə bidətçi nöqteyi-nəzərdən təqdim edir ki, heç kim onları müxtəlif azmış şəxsləri müdafiə və tövsiyyə etməkdən əl çəkməyə məcbur edə bilməsin.
Bu qayda, həqiqətən doğru bir İslam qaydasıdır, lakin bu qayda qeyd-şərtsiz olaraq yalnız Uca Allahın və Muhamməd Peyğəmbərin (salləllahu aleyhi və səlləm) sözlərinə münasibətdə istifadə olunur. Allahın və Onun Peyğəmbərinin (salləllahu aleyhi və səlləm) sözlərinə münasibətdə bu qaydanın doğruluğu onunla izah olunur ki, Allahın sözləri heç bir halda bir-birinə zidd ola bilməz. Odur ki, Uca Allahın aydın olmayan və ya ümumi sözlərini təfsilatlı sözlərə əsasən açıqlamaq lazımdır.
Əbul-Həsən Məribi açıq şəkildə bəyan etdi ki, müxtəlif bidətçi firqələri Əhli-Sünnənin sıralarına daxil etmək üçün Əhli-Sünnə və bidətçilərin arasında mövcud olan sərhədləri silmək və genişləndirmək istəyir. O demişdir: “Biz, özündə həm Əhli-Sünnəni, həm də bütün ümməti birləşdirən böyük və geniş mənhəc istəyirik”.
Şeyx Rabi onun sözlərini şərh edərək demişdir: “Bu sözlərlə o, məşhur (ixvan) qaydasını nəzərdə tutur: “Ümumi məqsədlərimiz əsasında əməkdaşlıq edək və ixtilaf etdiyimiz məsələlərdə bir-birimizi bağışlayaq”. (Məcmu Kutub və Rəsail və Fətəva əş-Şeyx Rabi, 13/ 80).
Şeyx Rabi onun sözlərini şərh edərək demişdir: “Bu sözlərlə o, məşhur (ixvan) qaydasını nəzərdə tutur: “Ümumi məqsədlərimiz əsasında əməkdaşlıq edək və ixtilaf etdiyimiz məsələlərdə bir-birimizi bağışlayaq”. (Məcmu Kutub və Rəsail və Fətəva əş-Şeyx Rabi, 13/ 80).
Şeyx Fovzana (Allah onu qorusun) belə bir sual verirlər: “Müxalif mənhəclərdən və müxalif mənhəclərin dəvətçilərindən çəkindirmək müsəlmanları parçalamaqdan, onların səflərini bölməkdən sayılırmı?”
Şeyx Fovzan (Allah onu qorusun) cavab verərək buyurur: “Sələf mənhəcinə müxalif olan mənhəclərin hamısından çəkindirmək, müsəlmanların sözlərini cəm eləmək sayılır və onların səflərini parçalamaq hesab olunmur. Çünki, müsəlmanların səflərini parçalayan şey sələf mənhəcinə müxalif olan mənhəclərdir”. (“Yeni Mənhəclərə Dair Faydalı Cavablar, sual 57, səh. 148).
Şeyx Fovzan (Allah onu qorusun) cavab verərək buyurur: “Sələf mənhəcinə müxalif olan mənhəclərin hamısından çəkindirmək, müsəlmanların sözlərini cəm eləmək sayılır və onların səflərini parçalamaq hesab olunmur. Çünki, müsəlmanların səflərini parçalayan şey sələf mənhəcinə müxalif olan mənhəclərdir”. (“Yeni Mənhəclərə Dair Faydalı Cavablar, sual 57, səh. 148).
Sual: Şeyx, insan ixtilaf etdikdə onun başına gələcək (ona tətbiq ediləcək) hökmlər barədə cahildirsə, üzürlü sayılırmı? Məsələn, namazı tərk etməyin küfr olduğunu bilmir?
Murciələr – iman mövzusunda Əhli-Sünnədən ayrılmış bir firqədir.
Murciələr haqda olan hədisdə Ənəs ibn Məlik (Allah ondan razı olsun) rəvayət edir ki, Peyğəmbər (Allahın ona salavat və salamı olsun) buyurdu: “Ümmətimdən iki firqə mənim bulağıma yaxın buraxılmayacaq və Cənnətə daxil olmayacaqlar. Onlar – Qadərilər və Murciələrdir!” (ət-Tabərani “əl-Əusat” 4204, “Təhzib əl-Əsər” 1969; İbn Əbu Asim “Sünnə” 949. əl-Albani “Silsilətu Əhədisis-Sahihə”də (2748) həsən olduğunu bildirmişdir).
Murciələr haqda olan hədisdə Ənəs ibn Məlik (Allah ondan razı olsun) rəvayət edir ki, Peyğəmbər (Allahın ona salavat və salamı olsun) buyurdu: “Ümmətimdən iki firqə mənim bulağıma yaxın buraxılmayacaq və Cənnətə daxil olmayacaqlar. Onlar – Qadərilər və Murciələrdir!” (ət-Tabərani “əl-Əusat” 4204, “Təhzib əl-Əsər” 1969; İbn Əbu Asim “Sünnə” 949. əl-Albani “Silsilətu Əhədisis-Sahihə”də (2748) həsən olduğunu bildirmişdir).
Şeyx Süleyman ər-Ruheyli (Allah onu qorusun) buyurur: "İmam Malikin (Allah ona rəhm etsin) dediyi kimi “Batilə yaxın durmaq həlakdır”. Buna görə də, əgər bir şəxs bidətlə tanınarsa, hava əhlindən olması ilə tanınar. Həmçinin, öz fənnində əlinə bayraq verilmiş imam olmazsa, kitablarında xeyir olsa belə bu şəxsdən elm almaq məsləhət bilinməz və kitablarının oxunması məsləhət bilinməz! Əgər elm əhli bir şəxsdən çəkindiriblərsə, elm tələbəsi öz tələbələrinə onun kitablarını məsləhət görə bilməz! Onun kitablarında olan xeyir başqa kitablarda da mövcuddur.
Şeyx İbn Bəzə (Allah ona rəhm etsin) belə dir sual verilir:
Sual: "Əşarilər Əhli-Sünnədən sayılırlarmı? Xahiş edirik ki, bu məsələyə bir açıqlama gətirəsiniz!"
Sual: "Əşarilər Əhli-Sünnədən sayılırlarmı? Xahiş edirik ki, bu məsələyə bir açıqlama gətirəsiniz!"
Şeyx ibn əl-Useymin (Allah ona rəhm etsin)
Sual: “Hörmətli Şeyx, sizə məlumdur ki, bu gün Kitab Əhli olan dövlətlərdə müxtəlif dinlərə məxsus olan bir çöx millətlər bir-birinə qarışmışlar və bu səbəbdən də onların kəsdiyi heyvanlar barəsində olan şübhələr bu ölkələrdə daha çoxdur. Şəriətin onların kəsdiyi heyvanların əti barəsində hökmü nədir? Bu məsələdə təfsilata varmağa və dəqiqləşdirməyə ehtiyac varmı? Sizdən xahiş edirik ki, bu suala bir aydınlıq gətirəsiniz, çünki bu məsələ bizi çox çaşqınlığa salıb”.
Sual: “Hörmətli Şeyx, sizə məlumdur ki, bu gün Kitab Əhli olan dövlətlərdə müxtəlif dinlərə məxsus olan bir çöx millətlər bir-birinə qarışmışlar və bu səbəbdən də onların kəsdiyi heyvanlar barəsində olan şübhələr bu ölkələrdə daha çoxdur. Şəriətin onların kəsdiyi heyvanların əti barəsində hökmü nədir? Bu məsələdə təfsilata varmağa və dəqiqləşdirməyə ehtiyac varmı? Sizdən xahiş edirik ki, bu suala bir aydınlıq gətirəsiniz, çünki bu məsələ bizi çox çaşqınlığa salıb”.