English
SON MƏQALƏLƏR
Peyğəmbər (salləllahu aleyhi və səlləm) demişdir: “...Məndən sonra çoxlu ixtilaflar görəcəksiniz. Mən sizə mənim sünnəmə və hidayətdə olan Raşidi xəlifələrin sünnəsinə sarılmağınızı tövsiyə edirəm. Ondan arxa dişlərinizlə möhkəm yapışın. Sonradan uydurulan yeniliklərdən uzaq durun. Həqiqətən də hər bir bidət zəlalətdir”. (İbn Macə, 42. əl-Albani səhih olduğunu bildirmişdir). Biz də həmin yol ilə gedirik, lakin bundan başqasına etiqad edən və ya bundan başqası ilə əməl edən özünü necə vəsfləndirsə də, Peyğəmbərin (salləllahu aleyhi və səlləm) yolu ilə getmiş sayılmır.
Əbul-Aliyə ər-Rəyəhi (Allah ona rəhm etsin) belə deyir: "Bilmirəm bu iki nemətin hansı mənim üçün daha böyükdür: Allahın məni İslama hidayət etməsimi, yoxsa məni Haruriyə firqəsindən (xavariclərdən) etməməsimi". (İbn Sad "Tabaqat" 7/114; Abdur-Razzaq, 18667; Əbu Nueym "Hilyətl-Əuliyə" 2/218. Əbul-Aliyə Rafi b. Mihran tabiin olub, hicrətin 90-cı ildə dünyasını dəyişmişdir.
Müsəlman qazancının, yeməyinin, içməyinin halal olmasına xüsusi diqqət yetirməli və bu məsələdə də şəriət əhkamlarına riayət etməlidir. Peyğəmbər (Ona və ailəsinə Allahın salavatı və salamı olsun) bədənini haramla bəsləyən üçün axirətdə şiddətli cəzanın olacağını bildirmişdir: "Hər bir haram qida ilə bəslənən bədən Cəhənnəm odunda yanmağa daha layiqdir". (ət-Tabərani, "Sahih əl-Cəmi" əsəri, 4519). Uca Allah buyurur: "Sən onların bir çoxunu günaha, düşmənçiliyə və haram yeməyə tələsən görürsən.
Şeyx Fovzana (Allah onu qorusun) sual verilir: "İstər dostluq və düşmənçilik məsələsində olsun, istərsə də əmr sahiblərinə - əməlisaleh və ya günahkar - qulaq asıb itaət etmək məsələsində olsun, digər məsələlərdə müvafiq olsa da, bu məslələrdə "Nicat Tapmış Firqə" (Firqatun-Nəciyə), "Kömək Olunmuş Tayfaya" (Taifətul-Mənsura) müxalif olan sələf mənhəcindən çıxırmı?"
Şeyx Fovzana (Allah onu qorusun) sual verirlər: Günümüzdə cavanlar arasında tənqid məsələlərində muvazənət lazımdır. Deyirlər ki, “əgər bir insanın xətalarını bəyan etdinsə, belə olan halda onun yaxşı əməllərini də zikr etmək lazımdır. Bu da insaf və ədalət babındandır. Tənqid məsələlərində belə bir minhəc doğrudurmu? Tənqid halında yaxşı əməlləri qeyd etmək mənə vacibdirmi?
İmam ət-Tahavi (Allah ona rəhm etsin) demişdir: “Biz - zülm etsələr belə - imamalarımıza və əmr sahiblərimizə qarşı xurucu icazəli görmürük. Biz onlara qarşı bəd dua etmirik, onlara olan itaətdən əl çəkmirik (imtina etmirik), nə qədər ki, asiliyi əmr etmirlər - onlara olan itaəti fərz olaraq Allaha olan itaətdən sayırıq. Onların islahı və salamat olmaları üçün Allaha dua edirik”. (əl-Aqidətut-Tahaviyyə, səh. 47-48, 379). Yəni, asilik olan şeydə onlara itaət olunmur, digər şeylərdə itaət olunur. Yoxsa, müəyyən asiliyi əmr etdiyinə görə ona itaətdən tamamilə əl çəkilmir.
Müasir dövrdə firqələr çoxaldığına görə dəvətçilərin də sayı çoxalmışdır, lakin bu onların hamısının Allaha dəvətə çağırması demək deyil. Bu firqələr əksinə, dəvətdə münaqişələrə, uğursuzluğa, həqiqi dəvətin zəifləməsinə səbəb olurlar. Uca Allah buyurur: “Allaha və Onun Elçisinə itaət edin, bir-birinizlə mübahisə etməyin, yoxsa ruhdan düşər və zəifləyərsiniz” (əl-Ənfal, 46); “Özlərinə aydın dəlillər gəldikdən sonra firqələrə ayrılıb ixtilaf edənlər kimi olmayın”. (Ali-İmran, 105).
Quranda buyurulduğu kimi, alimlər Allah tərəfindən ucaldılmış və təriflənmiş kimsələrdir:
“Allah da sizdən iman gətirənlərin və özlərinə elm verilmiş kimsələrin dərəcələrini ucaltsın”. (əl-Mucadələ, 11).
“De: “Heç bilənlərlə bilməyənlər eyni ola bilərmi? Bundan ancaq ağıl sahibləri düşünüb ibrət alarlar”. (əz-Zümər, 9).
Uca Allah alimləri mələklərlə birlikdə zikr edərək deyir:
“Allah da sizdən iman gətirənlərin və özlərinə elm verilmiş kimsələrin dərəcələrini ucaltsın”. (əl-Mucadələ, 11).
“De: “Heç bilənlərlə bilməyənlər eyni ola bilərmi? Bundan ancaq ağıl sahibləri düşünüb ibrət alarlar”. (əz-Zümər, 9).
Uca Allah alimləri mələklərlə birlikdə zikr edərək deyir:
Şeyx Abdul-Əziz ibn Bəzz (Allah ona rəhm etsin) daxil olmaqla böyük alimlər heyətinin ər-Riyad şəhərində baş vermiş partlayışla bağlı fətvasında deyilir:
"Böyük alimlər heyəti son zaman baş verən bu düşmənçiliyi cinayət və iyrənc əməl hesab edir. Bu bir xəyanətdir. Dinin insanlara verdiyi yaşam, mal-dövlət, əminamanlıq və sabitlik haqqına qarşı təcavüzdür. Bunu yalnız nifrətlə, xəyanətlə, həsədlə, zülmlə, düşmənçiliklə, həyata və xeyrə nifrətlə dolmuş cinayətkar nəfs edə bilər. Müsəlmanlar belə əməllərin haram olmasında yekdil rəydədirlər.
"Böyük alimlər heyəti son zaman baş verən bu düşmənçiliyi cinayət və iyrənc əməl hesab edir. Bu bir xəyanətdir. Dinin insanlara verdiyi yaşam, mal-dövlət, əminamanlıq və sabitlik haqqına qarşı təcavüzdür. Bunu yalnız nifrətlə, xəyanətlə, həsədlə, zülmlə, düşmənçiliklə, həyata və xeyrə nifrətlə dolmuş cinayətkar nəfs edə bilər. Müsəlmanlar belə əməllərin haram olmasında yekdil rəydədirlər.
Dəlillsiz, kor-koranə təqlid haramdır. Burada, alimlərə aid vacib bir məsələyə toxunmaq gərəkdir, çünki bu məsələdə bir çox müsəlmanlar ifratçılığa yol verərək, alimlərin səhih hədislərə müxalif olduqları rəylər üzərində israr edərək həmin rəyləri təqib etməkdədirlər. Onu da bilmək lazımdır ki, alimlərin arasında səhvə yol verməyən kimsə mövcud deyil.
Təbdi edərkən hüccət qaldırmaq şərtdirmi? Bəzi insanlar var ki, İbn Teymiyyənin “Minhəcus-Sunnə” kitabındakı sözünü dəlil gətirirlər. Sözün mahiyyəti belədir: “Müəyyən şəxsin bidətçi olması hökmü yalnız şərtlərin ödənilməsi və maneələrin aradan qalxmasından sonra verilməlidir”. Halbuki, bu fikrə müxalif olanlar İbn Teymiyənin başqa sözünü dəlil gətirirlər. Bu sözün İbn Teymiyyəyə nisbət olunması nə dərəcədə doğrudur? Müəyyən şəxsə bidətçi hökmü verərkən hüccətin qaldırılmasının şərt olub-olmaması məsələsində, hətta hökmü verən şəxslər alim olsalar belə doğru rəy hansıdır?
İmam Səhl ibn Abdullah ət-Tustəri (Allah ona rəhm etsin) buyurur: "Əgər insan bu on xisləti özündə görərsə, onda o, Əhli-Sünnənin yolu üzərindədir:
1. Camaatı tərk etmir;
2. Peyğəmbərin (salləllahu aleyhi və səlləm) səhabələrini söymür;
3. Bu ümmətə qılıncla xuruc etmir (qarşı çıxmır);
4. İmanda şəkk etmir;
5. Qədəri inkar etmir;
6. Dində qadağan olunan mübahisələr etmir;
7. Qiblə əhlindən olan insan öldüyü zaman ona (cənazə) namazı qılmağı tərk etmir;
8. Xufların (corabların) üzərinə məsh çəkməyi tərk etmir;
1. Camaatı tərk etmir;
2. Peyğəmbərin (salləllahu aleyhi və səlləm) səhabələrini söymür;
3. Bu ümmətə qılıncla xuruc etmir (qarşı çıxmır);
4. İmanda şəkk etmir;
5. Qədəri inkar etmir;
6. Dində qadağan olunan mübahisələr etmir;
7. Qiblə əhlindən olan insan öldüyü zaman ona (cənazə) namazı qılmağı tərk etmir;
8. Xufların (corabların) üzərinə məsh çəkməyi tərk etmir;
Müəyyən bir şəxsin xətasını və ya bidətini ortaya qoyduqda, insanlarda həmin şəxsə qarşı təzim, hörmət və məhəbbət nəticədə həmin şəxsin xətasının insanlar tərəfindən qəbul edilməməsinə gətirib çıxara bilər. Bu da insanlarda olan elmsizlkdən və o insan barədə olan gözəl zəndən, insanlar elmsizliyinə görə həmin fikrin xəta olduğunu bilmədiklərinə görə, həmin şəxsə olan təəssübkeşliyə və s. irəli gələ bilər.
“Hizbi”- tayfaya, partiyaya deyilir. Uca Allah buyurur: “Lakin onlar öz dinini aralarında parçalayıb firqələrə bölündülər. Hər firqə (“hizb”) özündə olana sevinir”. (əl-Muminun, 53). Yəni, bir şey üzərində cəm olunanlara, birləşənlərə deyilir. “Hizb” (tayfa, dəstə, partiya) Quranda iki növdür:
Avropalı sələfi gənclərin şeyx İbn əl-Useyminlə (Allah ona rəhm etsin) görüşlərindən birində, ondan Adnan Arurun bəzi qaydaları barədə şərhlər verməyi xahiş etdilər:
Sual verən: “Bidətçilərin düşdüyü bidətlərə münasibətdə “Biz (şəxsləri) düzətlməli, lakin, onları cərh etməməliyik” qaydası şamil olunurmu?”
Şeyx İbn Useymin: “Bu, yalnış qaydadır. Əksinə, biz, öz təkkəbbürünə görə haqqdan boyun qaçıranları cərh edirik.
Sual verən: “İkinci qayda: “Mühakimə etmə, yoxsa mühakimə olunacaqsan”.
Şeyx İbn Useymin: “Bu qaydalar yaltaq qaydalardır”.
Sual verən: “Bidətçilərin düşdüyü bidətlərə münasibətdə “Biz (şəxsləri) düzətlməli, lakin, onları cərh etməməliyik” qaydası şamil olunurmu?”
Şeyx İbn Useymin: “Bu, yalnış qaydadır. Əksinə, biz, öz təkkəbbürünə görə haqqdan boyun qaçıranları cərh edirik.
Sual verən: “İkinci qayda: “Mühakimə etmə, yoxsa mühakimə olunacaqsan”.
Şeyx İbn Useymin: “Bu qaydalar yaltaq qaydalardır”.
İmam Əbu Cəfər ibn Harun (Allah ona rəhm etsin) demişdir: “İmam Əhməd ibn Hənbəli pisləyən kimsəyə rast gəlsən, bil ki o, zəlalətdə olan bidət əhlindəndir”. (Cərhu vət-Təadil, 308).
İmam Əbu Hatim (Allah ona rəhm etsin) demişdi: “Əbu Zuraya nifrət edən kimsəyə rast gəlsən, bil ki o, bidət əhlindəndir”. ("Tarix əl-Bağdad” 10/ 329).
İmam Əbu Hatim (Allah ona rəhm etsin) demişdi: “Əbu Zuraya nifrət edən kimsəyə rast gəlsən, bil ki o, bidət əhlindəndir”. ("Tarix əl-Bağdad” 10/ 329).
Şeyxul-İslam İbn Teymiyyə (Allah ona rəhm etsin) buyurur: "Kim araşdırmadan öz havasına tabe olaraq hər hansı bir şəxsi təqlid edər, elmi olmadan sanki "haqq həmin şəxs ilədir" deyə ona əli və dili ilə yardım edərsə, bu şəxs cahillərdəndir. Əgər həqiqətən də tabe olduğu şəxs düzgün olsa belə həmin şəxsin bu əməli (yəni təqlidi) saleh əməl deyil. Həmçinin, əgər tabe olduğu şəxs xəta edərsə, onda həmin kəs (yəni təqlid edən) günah qazanır.
Dahi alim şeyx Rabi əl-Mədxəli (Allah onu qorusun) buyurur: "Dağ kimi alimlər misal olaraq - İbn Sirin və Əyyub əs-Səxtəyani (bidət-əhli) onlara Quran oxumaqdan sual versəydilər belə bidət-əhlinin sözlərinə qulaq asmaqdan üz çevirərdilər. Bütün bunları əqidələrini qorumaq və fitnəyə düşməkdən qorunmaq üçün edərdilər. Neçə-neçə böyük alimlər olub ki, batil-əhlinin tələlərinə düşmüşlər. Onlardan misal olaraq;
Mötəzilə İslama nisbət olunan firqələrdən biridir. Mötəzilə ərəb dilində “itəzələ” sözündən götürülmüş "ayrılan, uzaqlaşan, bir tərəfə çəkilən" deməkdir. Şəriətdə isə mötəzilə bir çox bidət etiqadı olan firqədir. Onların bidətlərindən ən barizləri ağılı müqqədəsləşdirmək, onu hər şeyin önünə keçirmək və onda ifrata varmaq və İslamı başa düşməkdə ona etimad etməkdir. Ayə və hədisləri Əhli Sünnəyə müxalif olaraq ağla və məntiqə uyğun başa düşmüşlər.