Bidətçilərin müdafiəsi üçün əqidə və mənhəc arasında fərq qoyulması

English

Hələbinin bidətçiləri müdafiə etmək üslublarından biri də əqidə və mənhəc arasında fərq qoymasıdır. Hələbi xəvaricləri və özlərini sələfiliyə nisbət edən, lakin müsəlman rəhbərlərə qarşı xurucu (üsyanı) icazəli görən, dəvət metodunda və bidətçilərlə münasibət məsələlərində sələflərin yolu ilə getməyən azmış şəxsiyyətləri müdafiə etmək məqsədilə bəyan edir ki, bunlarla (yəni, xəvaricləri və özlərini sələfiliyə nisbət edən, lakin müsəlman rəhbərlərə qarşı xurucu (üsyanı) icazəli görən), özlərini müxtəlif təriqətlərə nisbət edən, tövhid və imanın əsaslarında Əhli Sünnəyə açıq şəkildə zidd gedənlər arasında fərq mövcuddur. İkincilər Hələbi üçün həm əqidə və həm də mənhəcdə bidətçidirlər. Odur ki, o, onlardan asanlıqla çəkindirə bilər. Birincilər isə Hələbi üçün asılı vəziyyətdə olan insanlardırlar: onlar əqidədə sələfi, mənhəcdə isə azmışlardır. Onlar öz mövqelərini qəti fikirlə müəyyənləşdirmədikcə, tamamilə hizbçi və ya sələfi olmadıqca, Hələbi bu cür insanları uzun illər boyunca tövsiyyə və müdafiə edə bilər.

Hələbi yazır: “Mənhəc əqidənin çəpəri və sarsılmaz qalasıdır. Odur ki, əgər hər hansı bir insan əqidədə sələfi,mənhəcdə isə zəlalətə uğrayıbsa (hizbiçi və ya digər bir təriqətçi olaraq), bu insanda bu iki amildən ən güclü olanı qələbə çalmalı və üstün gəlməlidir: ya mənhəc, ya da əqidə. Beləliklə, bu insan həmişə necə deyərlər, çəkisizlik vəziyyətində qala və daim bu vəziyyətdə yaşaya bilməz. Ya onun mənhəci üstün gələcək və onun əqidəsinə təsir göstərəcək, bundan sonra o, açıq-aşkar bidətçi olacaq, ya da onun əqidəsi üstün gələrək, mənhəcinə təsir edəcək, bundan sоnra o, məşhur sələfi olacaqdır. Sonuncu ssenari bizim üçün birincidən daha sevimlidir və odur ki, biz bu cür insana nəsihət edir, hüzn hissi keçirir, səbr göstərir və özümüzü saxlayırıq”. (Mənhəc əs-Sələf əs-Salih, 2-ci nəşr, səh. 255).

Beləliklə, Hələbinin bu mövqeyinə əsasən, mənhəc və ya əqidə üstün gəlmədikcə, bu hizbiçi “çəkisizlik vəziyyətində” (yəni, qeyri-müəyyən vəziyyətdə) olacaq, əqidədə sələfi, mənhəcdə isə hizbiçi hesab olunacaq. Bununla bərabər, onun mənhəcdə zəlalətlərinə baxmayaraq, bu “çəkisizlik vəziyyəti” (bu vəziyyət kifayət qədər uzun müddət davam edə bilər) dövrü ərzində biz, mənhəcdə zəlalətə uğramış bu hizbiçini bidətdə ittiham edə bilmərik. Uzun illər boyunca müxtəlif azmış insanları müdafiə və tövsiyyə edən, onların ucbatından sələfilərlə düşmənçilik aparan Hələbi sələfilərdən məhz bunu istəyir və özü də məhz bu yolla gedir. Lakin, Hələbi mənhəcin əqidə üzərində bu üstünlüyünün necə müəyyən olunduğunu izah etmir. Axı məhz bundan sonra bu hizbiçinin “çəkisizlik vəziyyətindən” çıxdığını və bidətçiyə çevrildiyini hesab etmək olar! (əl-Bərahin əl-‘Ətidə Fi Kəşfi Əhvəl və Təsılət Əli əl-Hələbi əl-Cədidə, səh. 291).

Bu məsələdə öz mövqeyini müdafiə etmək üçün Hələbi dəlil kimi mənhəc və əqidənin fərqli anlayışlar olduğunu hesab edən bəzi Əhli Sünnə alimlərinin rəyini gətirir.

Hələbinin bu iddiasına rəddiyyə olaraq alimlər bu cavabı veriblər:

Əslində müasir dövrdə yaşayan Əhli Sünnə alimlərinin əqidə və mənhəcin bir-birindən fərqli, aralarında heç bir fərqin olmaması barədə müxtəlif rəyləri vardır.

Şeyx İbn Bəz və digər alimlər hesab edir ki, əqidə və mənhəc eyni anlam olub, aralarında heç bir fərq yoxdur.

Şeyx Albani, şeyx Rabi, şeyx Fövzan və digər alimlər isə hesab edirlər ki, mənhəc əqidədən daha genişdir, odur ki, əqidə mənhəcin bir hissəsidir.

Şeyx Fövzan (Allah onu qorusun) deyir: “Mənhəc əqidədən daha genişdir. Mənhəc əqidədə, davranışda, əxlaqda və digərləri ilə münasibətdə olur. Mənhəc müsəlmanın bütün həyatını əhatə edir. Müsəlmanın öz həyatında riayət etdiyi istənilən davranışı mənhəc adlanır. Əqidəyə gəldikdə isə, imanın əsası, iki şəhadətin mənası və onların kəsb etdiyi hər şey nəzərdə tutulur. Bu əqidədir”. (Əcvibə əl-Mufidə, səh. 123).

Beləliklə, Əhli Sünnənin bu ixtilafında Hələbinin insanın “çəkisizlik vəziyyətində” olaraq əqidədə sələfi və mənhəcdə hizbiçi ola biləcəyi barədə iddiasına dəlil yoxdur. Çünki, alimlərin birinci rəyinə əsasən, mənhəc və əqidə eyni anlayışlardır və buna görə bu alimlər üçün mənhəcdə azmaq, həm də əqidədə azmaq deməkdir.

Əqidə və mənhəc arasında fərq qoyan alimlər isə onlar arasında tam fərq qoymur. Əksinə, onlar hesab edir ki, əqidə mənhəcin bir hissəsidir. Odur ki, bu alimlər insanın əqidədə sələfi ola-ola qeyri-sələfi mənhəcə malik ola biləcəyini hesab etmir. Axı bu alimlər üçün əqidə, mənhəcin bir hissəsidir. (Sıyanətus-Sələfi Min Vəsvəsəti və Təlbisati Əli əl-Hələbi, səh. 73).

Şeyx Fövzan (Allah onu qorusun) deyib: “Əgər insanın mənhəci doğru olarsa, o, Cənnət sakinlərindən olacaq. Əgər o, Peyğəmbərin (salləllahu aleyhi və səlləm) və əməlisaleh sələflərin mənhəci üzrə olarsa, Allahın izni ilə Cənnət sakinlərindən olacaq. Əgər o, azmışların mənhəcindədirsə, Cəhənnəm vəd olunmuş kəslərdən olacaq. Beləliklə, insanın Cənnətə və ya Cəhənnəmə layiq olduğu mənhəcin doğruluğu və yalnışlığından asılıdır”.

Həmçinin, Əhli Sünnə alimləri “mənhəc” terminindən istifadə edərkən bəzi əqidə məsələlərini nəzərdə tuturlar. Bu yanaşmaya müvafiq olaraq, mənhəc əqidənin bir hissəsidir, odur ki, mənhəcdə pozuntular əqidədə pozuntular deməkdir.

Şeyx Salih Əli Şeyx (Allah onu qorusun) deyir: “Biz “mənhəc” dedikdə, bəzi əqidə məsələlərini nəzərdə tuturuq, çünki mənhəc, Əhli Sünnə vəl-Cəməa əqidəsinin bir hissəsidir. Odur ki, əgər sən Əhməd ibn Abdul-Həlim ibn Teymiyyənin (Allah ona rəhm etsin) yazdığı “Aqidətull-Vasitiyyə” adlı əqidə kitabına baxsan, görərsən ki, bu kitabın bəzi fəsilləri “yaxşılığa dəvət və pislikdən çəkindirmək”, “rəhbərlərə münasibət”, mübahisələrə və müxtəlif ixtilaflara münasibət məsələlərinə həsr olunub. Bu məsələləri müasir alimlər mənhəc adlandırır”. (“Muhimmət fi əl-Əqidə və əl-Mənhəc”).

Beləliklə, mənhəcin tərifi (müəyyən olunması) məsələsində müasir alimlər arasında ixtilaflara baxmayaraq, onlardan heç biri deməyib ki, insan əqidədə sələfi, mənhəcdə isə ixvan ola, daha sonra isə asılı vəziyyətdə qala bilər. Mənhəcdə qüsurluluq əqidədə qüsurluluğa işarə edir və əksi də tamamilə eynidir. Odur ki, əqidə və mənhəc bir-birindən qarşılıqlı surətdə asılı olan və bir-birinin mövcudluğunu labüd edən anlayışlardır.

Şeyx Ubeyd əl-Cəbiri (Allah onu qorusun) demişdir: “İslam iki şeydən ibarətdir: doğru əqidə, düzgün və sağlam mənhəc. Bununla bərabər, bu iki anlayış bir-birindən qarşılıqlı surətdə asılıdır və ayrılmazdır. Odur ki, əgər kiminsə mənhəci xarabdırsa, əmin olun ki, bu, onun əqidəsinin xarab olması səbəbi ilədir. Odur ki, əgər insanın əqidəsi doğru olarsa, onun mənhəci də doğru olacaqdır”. (“əl-İdah və əl-Bəyan Fi Kəşf Bə’dı Təraiq Firqati əl-İxvan”).

Sonda Şeyx Rabi əl-Mədxalinin Hələbinin əqidə və mənhəc arasında bu cür fərq qoymasının batil olmasını təfsilatı ilə göstərən sözlərini təqdim edirik:

Şeyx Rabidən (Allah onu qorusun) soruşurlar: “Əqidə və mənhəc arasında fərq mövcuddurmu? Və əgər onlar arasında həqiqətən fərq mövcuddursa, hizbiçilər öz məqsədlərində bu faktı istifadə edə bilərlərmi?”

Cavab: “Məlumdur ki, bu əsrdə insanlar mənhəc termini barədə çox danışırlar. Lakin sələflərin dövründə başqa cür idi. Onlar bəzən “mənhəc” və “minhəc” terminlərindən istifadə edirdilər, amma onlar bu termindən tez-tez istifadə etmirdilər. Lakin daha sonra sələfilər bu termindən tez-tez istifadə etməyə məcbur qaldılar. Mən şeyx İbn Bəzin əqidə və mənhəc arasında fərq qoymadığını və onları eyni şey hesab etdiyini eşitmişəm. Lakin şeyx Albani fərq qoyur. Mən də fərq qoyuram və hesab edirəm ki, mənhəc əqidədən genişdir. Mənhəc özündə əqidəni, ibadəti, elm tələb etmək metodunu, bidətçilərlə münasibət tərzini ehatə edir. Odur ki, mənhəc daha genişdir. misal olaraq biz deyirik ki: Əhli Sünnənin əqidədə mənhəci, ibadətdə mənhəci, elm tələb etməkdə mənhəci, filan məsələdə mənhəci və s. Odur ki, şübhəsiz ki, mənhəc daha genişdir. Lakin bidət əhli öz hizbiçi siyasi məqsədləri üçün əqidə və mənhəci bir-birindən ayırırlar. Beləliklə, onlar bir çox sələfiləri aldadır və belə deyirlər: “Sən öz əqidəndə qal. Mənhəcə gəldikdə isə, biz birgə əməkdaşlıq etməliyik. Odur ki, biz deyəcəyik ki, filankəs əqidədə sələfidir, mənhəcdə isə ixvan!” Lakin məlumdur ki, ixvanların mənhəci Sələfi əqidəsinə qarşı müharibədir. Odur ki, bu insan “mən əqidədə sələfi, mənhəcdə ixvanam” və ya “mənhəcdə təbliğçiyəm” dedikdə, bununla o, Sələfi mənhəcinə və Sələfi əqidəsinə açıq şəkildə müharibə elan edir. Bu səbəbdən bu cür bölgü ixvanların və təbliğçilərin yaydığı hizbiçi siyasi hiylədir. Xüsusən də, onlar sələfiləri aldadıb doğru yoldan azdırmaq üçün əqidə və mənhəc arasında bu bölgünü tətbiq ediblər.” (“Əcvibə Fədıləti əs-Şeyx Rabi’ Bin Hadi əl-Mədxali əs-Sələfiyə ‘Alə Əs’ilə Əbi Rəvahə əl-Mənhəciyə”).

Mənbə: https://abubakr-mescidi.com/?p=1506