Şeyxul-İslam ibn Teymiyyə (Allah ona rəhm etsin) buyurur: “Əgər bir insan bir mömin ilə dostluq etmək istəsə və ya bir mömini dost tutmaq istəsə və ya onun haqqında pis əməllər deyilsə ki “o, tövbə edib” və onun haqqında deyilən sözlər yalan və ya doğru olmasına baxmayaraq, o həmin (dost tutacağı şəxsi) yaxşı və pis, doğru və yalançı olmasını bilmək üçün imtahan edir. Həmçinin əgər kimisə başçı qoymaq istəsə, imtahan edir. Necə ki Ömər ibn Abdul-Azizin İbn Əbi Musanın halından xoşu gəlir. O, ona (İbn Əbu Musaya) xidmət edən oğlana əmr edir ki, İbn Əbi Musanı imtahan etsin”. (Xidmətçi) oğlan (İbn Əbi Musaya) deyir: “Sən mənim möminlərin əmri yanında nə qədər hörmətli olduğumu bilirsən. Əgər sənin başçı olmağına işarə etsəm, mənə nə qədər (pul) verərsən?” İbn Əbi Musa ona çoxlu mal xərcləyir (və ya xərcləməyə vəd verir). Möminlərin əmiri Ömər bu insanın vəli olmağa yaramadığını görür. Həmçinin alış-veriş də, uşaqların himayəyə götürülməsi və qulluqçuların alınması da belədir. Əgər onlar haqqında pis şeylər bilinsə, deyilsə və bir insan onu almaq istəsə, onu imtahan etməlidir, çünki çirkin iş görən (Lut qövmün əməlini edən) həddi aşan (zinakar) kimidir və tövbələri də birdir”. (Məcmuul-Fətava, 15/329-330).

 

İnsanların hallarını bilmək bəzən şahidlərlə, bəzən Cərh və Tədil ilə, bəzən də imtahanla olur. Bu kəlmələr haqq əhli ilə müharibə etməyən və batil əhli ilə dostluq etməyən kəslərə aiddir. Əgər belədirsə, onda batil və haqq əhli ilə müharibə edənlər, batil əhlini dost tutanlar necə?!

 

Kitab ve Sünnəni bilən saleh sələflər isə imtahan etməyi tərəzi və ölçü kimi – haqq və batili, etibarlı və yalançını, qafilləri və zəifləri ayıran ölçü etmişlər.